Metafora w teatrze

Ćwiczenia, obejmujące 60 godzin, mają na celu ukazanie umowności świata sceny i zwrócenie uwagi na różne sposoby przekładu tekstu literackiego na język teatru.

Zajęcia trwają 60 godzin (dwa semestry). W oparciu o utwory literackie (dramaty, wiersze, powieści, opowiadania), wywodzące się z różnych epok i różnych kręgów kulturowych, oraz o spektakle zrealizowane na ich podstawie, studenci podejmą próbę odpowiedzi na pytanie o specyfikę teatralnego świata i możliwości przekładu języka literatury na język sceny z wykorzystaniem podstawowego dla tego procesu środka: metafory. Podczas zajęć zostanie zwrócona uwaga na podobieństwa i różnice między metaforą literacką a teatralną.

Wykaz tematów:

Semestr I

1. Zajęcia wstępne: czym jest metafora? Rola metafory w literaturze i sztuce; metafora świata jako teatru i życia jako gry na scenie.

2, 3. Arcydramat baroku: Życie jest snem Pedro Calderóna de la Barki.

4, 5. Chimena, Agnieszka, Fedra – trzy typy postaci kobiecych w siedemnastowiecznym teatrze.

6, 7. Słynna Molierowska triada: Tartuffe, Don Juan, Mizantrop.

8, 9. W cieniu arcydzieła: William Szekspir, Hamlet.

10. Burza to także stan umysłu: William Szekspir, The Tempest.

11. W. H. Auden czyta Szekspira: Morze i zwierciadło.

12. Okrutne rokoko. Pierre de Marivaux, Igraszki trafu i miłości (inny tytuł: Gra miłości i przypadku).

13. Romantyzm – czy możliwy dzisiaj (cz. 1)?: Wiktor Hugo, Hernani, Ruy Blas.

14. Romantyzm – czy możliwy dzisiaj (cz. 2)?: Alfred de Musset, Nie igra się z miłością, Fantazjo.

15. Romantyzm – czy możliwy dzisiaj (cz. 3)?: C.K. Norwid, Pierścień Wielkiej-Damy.

Semestr II

1. Henryk Ibsen wobec rewolucji: Wróg ludu.

2. Czy tylko modernistyczna walka płci? August Strindberg, Panna Julia.

3. W kręgu przeczuć nowoczesnej psychologii: Maurycy Maeterlinck, Wnętrze.

4. Żart Alfreda Jarry – czy wiecznie aktualny? Ubu król.

5. Literatura jako ostrzeżenie przed światem: Tomasz Mann, Mario i czarodziej.

6. Studium samotności (cz. 1): Tennessee Williams i Szklana menażeria.

7. Studium samotności (cz. 2): Tennessee Williams i Tramwaj zwany pożądaniem.

8, 9. „To, co macie pięknego na ziemi, winniście maskom” – teatr Jeana Geneta: Ona, Balkon (fragmenty).

10, 11. Dramat jako zabieg na otwartym mózgu: T. Williams, Suddenly Last Summer, H. Pinter, Dozorca.

12. Czy opłaca się być prawym? Arthur Miller, Wszyscy moi synowie.

13. Dramat jako komentarz do rzeczywistości: Arthur Miller, Czarownice z Salem.

14. Czy miłość może być śmieszna? Milan Kundera, Śmieszne miłości, Julian Barnes, Jedyna historia.

15. Zaliczenie.

Literatura podstawowa:

P. Calderón de la Barca, Życie jest snem, imitował J. M. Rymkiewicz, Warszawa 1971.

P. Calderón de la Barca, Życie jest snem [w:] tegoż, Autos sacramentales. Wybór, przeł. L. Biały, Wrocław 1997.

P. Corneille, Cyd (wydanie dowolne).

Molier, Szkoła żon (wydanie dowolne).

J. Racine, Fedra (wydanie dowolne).

Molier, Tartuffe, Don Juan, Mizantrop, przeł. J. Radziwiłowicz, Kraków 2015.

W. Szekspir, Hamlet (wydanie dowolne).

W. Szekspir, Burza (wydanie dowolne).

W.H. Auden, Morze i zwierciadło. Komentarz do „Burzy” Szekspira, przeł. S. Barańczak, Kraków 2003.

P. de Marivaux, Igraszki trafu i miłości (Gra miłości i przypadku; wydanie dowolne).

W. Hugo, Hernani, przeł. K. Wągrowska, Wrocław 1953.

W. Hugo, Ruy Blas, przeł. G. Karski, Warszawa 1955.

A. de Musset, Nie igra się z miłością (wydanie dowolne).

A. de Musset, Fantazjo [w:] tegoż, Komedie, przeł. T. Boy-Żeleński, Warszawa 1949.

C.K. Norwid, Pierścień Wielkiej-Damy (wydanie dowolne).

H. Ibsen, Wróg ludu (wydanie dowolne).

A. Strindberg, Panna Julia [w:] tegoż, Wybór dramatów, przeł. Z. Łanowski, Wrocław 1977.

M. Maeterlinck, Wnętrze, przeł. Z. Sarnecki [w:] tegoż, Trzy dramaty, oprac. F. Płażek, Kraków 1951.

A. Jarry, Ubu król (wydanie dowolne).

T. Mann, Mario i czarodziej [w:] tegoż, Mario i czarodziej. Opowiadania, przeł. L. Staff, Warszawa 1968.

T. Williams, Szklana menażeria, Tramwaj zwany pożądaniem [w:] tegoż, „Tramwaj zwany pożądaniem” i inne dramaty, przeł. J. Poniedziałek, Kraków 2012.

J. Genet, Ona, przeł. A. Wasilewska, „Literatura na świecie” 1994, nr 4-5.

J. Genet, Balkon, przeł. M. Skibniewska, J. Lisowski [w:] tegoż, Teatr, Warszawa 1970.

T. Williams, Suddenly Last Summer, New York 1960.

H. Pinter, Dozorca, przeł. K. Piotrowski, B. Zieliński, „Dialog” 1963, nr 2.

A. Miller, Wszyscy moi synowie, przeł. J. Poniedziałek.

A. Miller, Czarownice z Salem, przeł. A. Bańkowska, Warszawa 2009.

M. Kundera, Śmieszne miłości, przeł. E. Witwicka, Warszawa 2013.

J. Barnes, Jedyna historia, przeł. D. Lewandowska-Rodak, Warszawa 2020.

Literatura uzupełniająca:

T. Dobrzyńska, Mówiąc przenośnie…: studia o metaforze, Warszawa 1994.

W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, t. 3, Wrocław 1967.

S. Barańczak, Antologia angielskiej poezji metafizycznej XVII stulecia, Warszawa 1982.

W. H. Auden, Wykłady o Szekspirze, przeł. P. Nowak, Warszawa 2015.

P. Brook, Wolność i łaska. Rozważania o Szekspirze, przeł. A. Pokojska, Gdańsk 2014.

Z. Herbert, Tren Fortynbrasa (wydanie dowolne).

J. M. Rymkiewicz, Co to jest imitacja? [w:] P. Calderón de la Barca, Życie jest snem, przeł. J. M. Rymkiewicz, Warszawa 1971.

M. Janion, Do Europy tak, ale razem z naszymi umarłymi, Warszawa 2000.

G. Matuszek, Naturalistyczne dramaty, Kraków 2008.

M. Sugiera, Potomkowie króla Ubu. Szkice o dramacie francuskim (od Jarry’ego do Lagarce’a), Kraków 2011.

K. Kesey, Lot nad kukułczym gniazdem, przeł. T. Mirkowicz, Warszawa 2021.

M. Miłoszewska, Adaptacja. Skrzynka z narzędziami, Warszawa 2017.

Historia teatru, pod red. J. Russella Browna, przeł. H. Baltyn-Karpińska, Warszawa 2007.

Ponadto zostaną wykorzystane fragmenty spektakli, np. Życie jest snem w reżyserii Jerzego Jarockiego (1987) i Hamleta Andrzeja Wajdy (1989), oraz fragmenty filmów – np. Lotu nad kukułczym gniazdem w reżyserii Miloša Formana (1975) i Czarownic z Salem Nicholasa Hytnera (1996).

W zakresie wiedzy absolwent:

- rozumie podstawowe podobieństwa i różnice między metaforą literacką a teatralną – T_W01, P6S_WG

- zna kontekst historyczny i kulturowy analizowanych utworów – T_W01, P6S_WK

W zakresie umiejętności absolwent:

- potrafi twórczo wykorzystać metaforę w kreowaniu własnych koncepcji artystycznych – T_U01, P6S_UW

- potrafi wykorzystać zdobyte wiadomości do podejmowania zróżnicowanych stylistycznie działań artystycznych – T_U04, P6S_UW

W zakresie kompetencji społecznych absolwent:

- jest gotów do wykorzystania metafory w samodzielnych, niezależnych pracach artystycznych – T_K04, P6S_KK

Pierwszy semestr kończy się zaliczeniem na podstawie obecności (student może mieć maksymalnie dwie nieusprawiedliwione nieobecności w semestrze). Drugi semestr kończy się zaliczeniem na ocenę. Ocena ta wynika z zadania wykonanego na ostatnich zajęciach.