Romantyzm i kontynuacje

Forma zajęć: konwersatorium

Celem zajęć jest analiza ideologicznych funkcji teatru w procesie wytwarzania widowni teatralnej jako reprezentacji narodowej wspólnoty w kontekście paradygmatu romantycznego, ze szczególnym uwzględnieniem mechanizmów cenzury instytucjonalnej, strukturalnej i afektywnej.

Zajęcia poświęcone są współczesnemu teatrowi polskiemu jako społeczno-kulturowej instytucji silnie zaangażowanej w mechanizmy konsolidacji wspólnoty narodowej poprzez szereg operacji o charakterze cenzuralnym, mających na celu performatywne wytworzenie widowni jako wyróżnionej reprezentacji narodowej wspólnoty. Chodzi o różne poziomy kontroli dopuszczalnych na publicznej scenie treści i trybów komunikacji: od norm stanowiących ogólne ramy wypowiedzi, poprzez mechanizmy wyparcia, wykluczenia, przeoczenia, „złego widzenia”, neutralizacji aż po akty bezpośredniej cezury instytucjonalnej, ekonomicznej i ideologicznej.

Istotne są tu zarówno ideologiczne, jak i instytucjonalne ramy polskiego teatru w jego dominującym modelu – dramatycznego, repertuarowego, profesjonalnego „teatru reżysera”, a w szczególnie wyróżnionych przypadkach także artysty-geniusza, pozostającego w idiomie romantyczno-modernistycznym. Mechanizmy cenzuralne stosowane są w celu ochrony narcystycznych potrzeb wspólnoty, zabezpieczenia jej wyobrażeniowej jedności w kontekście klasowych, etnicznych, genderowych czy tożsamościowych zróżnicowań, ale także by ochronić hegemoniczny model teatru i kultury oraz – zwrotnie – model wytwarzanej przez nie wspólnoty.

Mechanizmy te są szczególnie widoczne w obszarach najtrudniejszych negocjacji kulturowych wspólnoty, dlatego najlepiej da się je prześledzić w dyskursie dotyczącym relacji polsko-żydowskich, zwłaszcza wobec doświadczenia Zagłady.

Materiałem analitycznym, który pozwala na identyfikację opisanych mechanizmów oraz aplikację proponowanych narzędzi teoretycznych, są przedstawienia Konrada Swinarskiego oraz Olivera Frljicia, powstałe jako inscenizacje : „Nie-Boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego lub nią inspirowane. Za Marią Janion dramat Krasińskiego będzie tu rozumiany jako „skażone arcydzieło”, a także „mit założycielski polskiego antysemityzmu. Kolejnym obszarem, który pozwala na analizę mechanizmów cenzuralnych związanych z narcystycznymi potrzebami wspólnoty narodowej są inscenizacji wspomnianych reżyserów powstałe na podstawie dramatów Stanisława Wyspiańskiego: „Sędziów” i „Klątwy”. Swoista kanonizacja Swinarskiego (czy też muzealizacja w rozumieniu Giorgio Agambena), jaka dokonała się w procesie recepcji jego twórczości, a także neutralizacja krytycznego potencjału jego spektakli pozwalają śledzić mechanizmy cenzury strukturalnej. Bezpośrednie ataki na narodowe mity, które służą wzmacnianiu wspólnoty i uruchomieniu mechanizmów wykluczenia, jakich dopuszcza się Frljić, nie wyłączając postaci Swinarskiego oraz utożsamianego z nim idealnego modelu polskiego teatru, ujawniają repertuar cenzuralnych zabezpieczeń, jakie stosuje polski teatr w celu zarówno ochrony dominującego modelu teatru, jak i konsolidacji wspólnoty narodowej.

Spektakle:

Zygmunt Krasiński, „Nie-Boska komedia”, reż. Konrad Swinarski, Stary Teatr, Kraków 1965; zapis audio, dokumentacja spektaklu

Stanisław Wyspiański, „Klątwa”, „Sędziowie”, reż. Konrad Swinarski, Stary Teatr, Kraków 1968; przeniesienie do Teatru TV, dokumentacja spektaklu

„Nie-Boska komedia. Szczątki” na motywach tekstu Zygmunta Krasińskiego i spektakl w reż. Konrada Swinarskiego, reż. Oliver Frljić – dokumentacja procesu prób, studium przypadku niepowstałego spektaklu i jego społecznej recepcji.

„Nie-Boska komedia. Wyznanie”, reż. Oliver Frljić, Festiwal Pop-up, Kraków 2015, zapis wideo, dokumentacja spektaklu

Paweł Demirski, „nie-boska komedia. WSZYSTKO POWIEM BOGU”, reż. Monika Strzępka, Narodowy Stary Teatr, Kraków 2014; zapis wideo, dokumentacja spektaklu

Klątwa na motywach Wyspiańskiego, reż. Oliver Frljić, Teatr Powszechny w Warszawie, 2017, spektakl oglądany w teatrze, dokumentacja

Podstawowa:

Agata Adamiecka-Sitek, „Dzieje grzechy. Nie-Boska komedia, Żydzi i doświadczenie estetyczne”, „Didaskalia” 2015 nr 126.

Tejże, „Jak zdjąć klątwę. Oliver Frljic i Polacy”, „Didaskalia” 2017 nr 139–140.

Giorgio Agamben, „Profanacje”, przeł. i wstępem opatrzył Mateusz Kwaterko, PIW, Warszawa 2005; fragmenty.

Sara Ahmed, „Performatywność obrzydzenia”, przeł. Anna Barcz, „Teksty Drugie” 2014 nr 1.

Judith Butler, „Walczące słowa. Mowa nienawiści i polityka performatywu”, przeł. A. Ostolski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2010.

Katarzyna Czeczot, „Nie-boska rodzina. Komedia małżeńska”, w: „Inne scena. Konstelacje rodzinne”, red. Agata Adamiecka-Sitek, Dorota Buchwald, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2009.

Jakub Dąbrowski, „Cenzura w sztuce polskiej po 1989 roku. Artyści, sztuka i polityka”, t. 2., Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa 2014; fragmenty.

Maria Janion, „Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie”, W.A.B, Warszawa 2009, fragmenty.

Andrzej Leder, „Prześniona rewolucja”, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2014; fragmenty.

Andrzej Leder, Stosunek do Innych w dzisiejszej Polsce. Cień Zagłady?, „Etyka” 2019 nr 1.

Ewa Majewska, „Sztuka jako pozór? Cenzura i inne paradoksy upolitycznienia kultury”, Korporacja Ha-!art, Kraków 2013; fragmenty

Paweł Mościcki, Sprawdzanie tradycji. Konrad Swinarski i teatralny anachronizm, „Didaskalia” 2014 nr 121–122.

W.J.T. Mitchell, „Czego chcą obrazy”, przeł. Łukasz Zaremba, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2013; fragmenty.

Chantal Mouffe, „Agonistyka. Polityczne myślenie o świecie”, przeł. B. Szeliwa, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2015; fragmenty

Grzegorz Niziołek, „Polski teatr Zagłady”, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2013; fragmenty.

Tegoż, Lęk przed afektem, „Didaskalia” 2016 nr 131.

Tegoż, Cenzura w afekcie, „Teksty Drugie” 2029 nr 4.

Tomasz Plata, „Pośmiertne życie romantyzmu”, Akademia Teatralne im. Aleksandra Zelwerowicza, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2017; fragmenty

Anton Segal, Mąż. Koncepcja płci w Nie-Boskie komedii Zygmunta Krasińskiego, w: „Ciało, płeć, literatura”, Wiedza Powszechna, Warszawa 2001.

Żukowski Tomasz, „Wielki retusz. Jak zapomnieliśmy, że Polscy mordowali Żydów”, Wielka Litera, Warszawa 2018.

• Uzupełniająca:

Pierre Bourdieu, Przemoc symboliczna, w: „Socjologia. Lektury”, red. Piotr Sztompke i Marek Kucia, wydawnictwo Znak, Kraków 2006.

Sara Ahmed, „The Cultural Politics of Emotion, Edinburgh University Press, Edinburgh 2004.

Wiedza –

student po zakończeniu kursu powinien:

- nazwać i scharakteryzować podstawowe terminy z zakresu analizy polityczności teatru, mechanizmów cenzury, mechanizmów wyłaniania i wzmacniania konstruktów tożsamości narodowej

- nazwać i scharakteryzować cechy dominującego modelu teatru repertuarowego i jego związków z romantyczno-modernistycznym idiomem polskiej kultury

Umiejętności –

student po zakończeniu kursu powinien:

- wykorzystywać do analizy dzieła teatralnego poznane w toku zajęć narzędzia analityczne z zakresu teorii krytycznej, teoretycznych polityczności teatru oraz mechanizmów cenzury

- rozpoznać i scharakteryzować w wybranych procesach kulturowych na przykładzie teatru mechanizmy cenzury strukturalnej, instytucjonalnej i afektywnej

Kompetencje personalne i społeczne – student po zakończeniu kursu powinien:

- uczestniczyć w prowadzonej w grupie w formie dyskusji analizie wybranych aspektów dzieła teatralnego ze wskazanej perspektywy

- bronić swojego stanowiska, argumentować, powołując się na określone założenia teoretyczne i ustalenia współczesnej humanistyki

- krytycznie analizować propozycje interpretacyjne

Wiedza

- K_W03 ma rozszerzoną i pogłębioną wiedzę na temat różnorodnych metodologii nauk humanistycznych oraz ich zastosowania w dziedzinie wiedzy o teatrze

- K_W04 ma rozszerzoną i pogłębioną wiedzę o historii teatru i dramatu, integrującą jej różne zakresy i aspekty

- K_W11 ma rozszerzoną i pogłębioną wiedzę na temat metod pracy historyka teatru, umożliwiającą samodzielną działalność naukową

Umiejętności –

- K_U02 - umie wyszukiwać, gromadzić, krytycznie oceniać i weryfikować informacje i materiały źródłowe (w języku polskim i obcym), przydatne dla określonych celów

- K_U04 - posiada umiejętność syntetycznego i interdyscyplinarnego łączenia i wykorzystania wiedzy z innych nauk humanistycznych i społecznych

- K_U05 - potrafi przeprowadzić pogłębioną analizę formalną, artystyczną i społeczno-kulturową oraz krytyczną interpretację dzieła teatralnego

Kompetencje społeczne

K_K01 - ma pogłębioną świadomość poziomu własnej wiedzy i umiejętności, rozumie potrzebę dalszego kształcenia i rozwoju, inspiruje i uczestniczy w działaniach edukacyjnych

- K_K03 - ma pogłębioną świadomość społecznego znaczenia teatru i szeroko pojmowanej kultury, inspiruje i uczestniczy w działaniach animatorskich

- K_K07 - aktywnie i systematycznie uczestniczy w bieżącym życiu teatralnym i kulturalnym

Dopuszczalne są 3 nieusprawiedliwione nieobecności na zajęciach.

Konieczny jest aktywny udział w zajęciach; zapoznanie się z tekstami teoretycznymi, dramatycznymi, dokumentacją spektakli teatralnych.

Warunkiem zaliczenia będzie także przygotowanie samodzielnej analizy aspektów wybranego dzieła teatralnego z analizowanych na zajęciach ujęć teoretycznych w formie pisemnej pracy rocznej.