Performans płci 2

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z podstawowymi teoriami z zakresu gender i queer studies oraz wskazanie analitycznej użyteczności tych teorii w refleksji nad teatrem.

Teatr wykazuje szczególne związki z płcią, a także refleksją rozwijaną w ramach gender studies. U samego zarania teatr antycznej Grecji dokonał radykalnego wykluczenia kobiet, a gest ten powtórzyła epoka elżbietańska. Scena stała się przestrzenią wyłącznie męskiej kreacji, a jednak powstające w tym okresie przedstawienia kobiecości określiły obowiązujące do dziś matryce i sposoby ich interpretacji. Dramat antyczny i elżbietański wciąż lokuje się w samym centrum kanonu dramatycznego, podlegając zresztą szczególnie intensywnej reinterpretacji w perspektywie gender i queer. To dokonane w kluczowych momentach rozwoju zachodniego teatru wyłączenie kobiet ze sceny, usunięcie ich z przestrzeni publicznej i przesłonięcie wizerunkami skonstruowanymi na potrzeby dominującej ideologii, symbolizuje wszystkie inne wykluczające dyskursy. Ale wskazuje zarazem na subwersywny potencjał sceny, na której płeć wyzwala się z biologicznych determinant, traci swoje esencjalne umocowanie i jawnie prezentuje się jako rola do odegrania.

W toku zajęć przybliżony zostanie podstawowy słownik pojęć i terminów z zakresu filozofii feministycznej, gender i queer studies. Teksty teoretyczne dostarczą perspektywy badawczej i instrumentarium analitycznego do interpretacji tekstów dramatycznych i najważniejszych dzieł powojennego polskiego teatru, ze szczególnym uwzględnieniem teatru ostatniego piętnastolecia. Przedstawienia wybrano tak, aby wskazać na obszary szczególnego powinowactwa między teatrem a rozwijanymi we współczesnej humanistyce teoriami płci i seksualności, a także ujawniać udział teatru we współczesnej dynamice kulturowej w obszarze płci, cielesności i seksualności.

Zakres poszczególnych tematów (każdy z tematów opracowywany na 2 lub 3 spotkaniach):

1. Performans płci: wprowadzenie do teorii gender i queer w kontekście refleksji o teatrze

2. Performatywna teoria płci Judith Butler

3. Druga fala feminizmu, feminizm liberalny, czarny feminizm

4. Women studies, man studies, gender studies, queer studies – ewolucja i różnorodność akademickich koncepcji płci kulturowej i seksualności

5. „Oresteja” Ajschylosa jako mit założycielski patriarchatu

6. „Oresteja” w reżyserii Jana Klaty, czyli patriarchat bezpotomny –

7. „Poskromienie złośnicy” w reżyserii Krzysztofa Warlikowskiego, czyli feminizm, mizoginizm i związki homospołeczne

8. „Żony stanu, dziwki rewolucji, a może i uczone białogłowy”, reż. Jolanta Janiczak, Wiktor Rubin; „Solidarność według kobiet”, reż. Marta Dzido, https://vod.tvp.pl/web.../solidarnosc-wedlug-kobiet,26742592 [dostęp: 15.09.2020]

– Czarne protesty, opór słabych, kontrpubliczności, czyli feministyczna historia polskiej transformacji i III RP

9. „Chór Kobiet” Marty Górnickiej – feministyczny podmiot zbiorowy i polityczność teatru

10. Poruszone ciała, ciała zmaterializowane – współczesna polska choreografia kobieca w perspektywie Nowego materializmu: Agata Siniarska, Agata Maszkiewicz, Marta Ziółek, Romna Nagabczyńska

11. Konstrukcje męskości i kobiecości w teatrze Jerzego Grotowskiego na przykładzie Księcia Niezłomnego i Apocalypsis cum figuris – uniwersalizacja męskiego doświadczenia i kodowanie pragnienia homospołecznego

12. Queerowanie archiwum, queerowa pamięć, queerowy podmiot – „Książę” w reż. Karola Radziszewskiego; wystawa Karola Radziszewskiego „Potęga sekretów” CSW Zamej U-jazdowski Warszawa 15 listopada 2019 – 30 marca 2020; „Żaby” Tomasz Śpiewak, reż. Michał Borczuch.

• Podstawowa:

Adamiecka-Sitek Agata, „Grotowski, kobiety i homoseksualiści. Na marginesach człowieczego dramatu”, „Didaskalia” 2013 nr 112;

Adamiecka-Sitek Agata, Weronika Szczawińska, „Płeć performera”, „Didaskalia” 2012 nr 110;

Bourdieau Pierre, „Męska dominacja”, przeł. Lucyna Kopciewicz, Oficyna Naukowa 2004;

Butler Judith, Cielesne inskrypcje, performatywne subwersje; „Od „wnętrza” do per formatywności płci, w: „Uwikłani w płeć”, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2008;

Butler Judith, „Zapisy na ciele, wywrotowe odgrywanie”, w: Teorie literatury XX wieku. Antologia, red. Anna Burzyńska, Paweł Markowski, Znak, Kraków 2006.

Butler Judith, „Żądanie Antygony”, przeł. M. Borowski, M. Sugiera, Księgarnia Akademicka, Kraków 2010;

Case Sue-Elle, Traditional History: a Feminist Deconstruction, w: „Feminism and Theatre”, Palgrave Macmillian 2008;

Cixous Hélène, Śmiech Meduzy, w: „Ciało i tekst. Antologia”, red. Anna Nasiłowska, IBL, Warszawa 2001;

Dolphijn Rick, Iris van der Tuin, “Nowy materialism. Wywiady i kartografie”, Fundacja Machina Myśli, Gdańsk – Poznań – Warszawa 2018.

Graff Agnieszka, „Świat bez kobiet. Płeć w polskim życiu publicznym”, WAB, Warszawa 2001

Irigaray Luce, „Ciało w ciało z matką”, przeł. Agata Araszkiewicz, Wydawnictwo eFKa, Kraków 2000;

Majewska Ewa, Słaby opór i siła bezsilnych. Czarny Protest kobiet w Polsce 2016, https://www.academia.edu/.../S%C5%82aby_op%C3%B3r_i_si%C5... [dostęp: 15.09.2020].

Majewska Ewa, Poza kanon. Solidarność, kontrpubliczności i opór, którego nie widzimy, w: „Kontrpubliczności ludowe i feministyczne. Wczesna Solidarność i Czarne Protesty”, Warszawa 2018;

Mizielińska Joanna, Płeć kulturowa jako imitacja imitacji; Performatywność płci. w: „(De)konstrukcje kobiecości. Podmiot feminizmu a problem wykluczenia”, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2004;

Muñoz José Esteban , Jak w niebie. Queerowa sztuka utopijna i wymiar estetyczny, „Widok. Teorie i praktyki sztuki wizualnej” 2014 nr 4.

• Uzupełniająca:

„Encyklopedia gender”, red. M. Rudaś-Grodzka, K. Nadana-Sokołowska, A. Mrozik i in., Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2014 – wybrane hasła.

Araszkiewicz Agata, Czarny ląd czarnego kontynentu, w: „Ciało, płeć, literatura”, red. M. Hornung, M. Jędrzejczak, T. Korsak, Wiedza Powszechna, Warszawa 2001;

Irygaray Lucy, Rynek kobiet, „Przegląd filozoficzno-literacki” 2003, nr 1.

Iwasiów Inga, „Gender dla średnio zaawansowanych”, W.A.B., Warszawa 2004;

Graff Agnieszka, „Magma”, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2010.

Miller Nancy K., Arachnologie: kobieta, tekst i krytyka, w: Teorie literatury XX wieku. Antologia, red. Anna Burzyńska, Paweł Markowski, Znak, Kraków 2006.

Rich Adrienne, „Zrodzone z kobiety”, przekł. Joanna Mizielińska, Sic, Warszawa 2000.

Sugiera Małgorzata, Płeć w dramacie, w: Wojciech Baluch, Małgorzata Sugiera, Joanna Zając, „Dyskurs, postać, płeć w dramacie, Księgarnia Akademicka, Kraków 2002;

Zeitling Froma, „Playing the Other: Gender and Society in Classic Greek Literature”, University of Chicago Press, Chicago 1996;

Wiedza –

- K_W02 zna terminologię nauk humanistycznych, szczególnie wiedzy o teatrze, na poziomie rozszerzonym

- K_W05 ma rozszerzoną i pogłębioną wiedzę o teatrze współczesnym, rozumie kulturowe znaczenie poszukiwań teatralnych

- K_W08 ma rozszerzoną, zintegrowaną wiedzę na temat relacji i powiązań teatru z innymi rodzajami twórczości artystycznej, pozwalającą na formułowanie ujęć syntetycznych i interdyscyplinarnych

Umiejętności

- K_U03 posiada pogłębione umiejętności badawcze, pozwalające na samodzielne formułowanie i rozwiązywanie oryginalnych problemów, z uwzględnieniem krytycznej analizy stanu badań, również w perspektywie interdyscyplinarmej

- K_U04 posiada umiejętność syntetycznego i interdyscyplinarnego łączenia i wykorzystania wiedzy z innych nauk humanistycznych i społecznych

- K_U05 potrafi przeprowadzić pogłębioną analizę formalną, artystyczną i społeczno-kulturową oraz krytyczną interpretację dzieła teatralnego

Kompetencje personalne i społeczne

- K_K01 ma pogłębioną świadomość poziomu własnej wiedzy i umiejętności, rozumie potrzebę dalszego kształcenia i rozwoju, inspiruje i uczestniczy w działaniach edukacyjnych

- K_K03 ma pogłębioną świadomość społecznego znaczenia teatru i szeroko pojmowanej kultury, inspiruje i uczestniczy w działaniach animatorskich

- K_K07 aktywnie i systematycznie uczestniczy w bieżącym życiu teatralnym i kulturalnym

Dopuszczalne są 3 nieusprawiedliwione nieobecności na zajęciach.

Konieczny jest aktywny udział w zajęciach; zapoznanie się z tekstami teoretycznymi, dramatycznymi oraz dokumentacją spektakli teatralnych.

Warunkiem zaliczenia będzie także przygotowanie samodzielnej analizy wybranego dzieła teatralnego w perspektywie gender/queer, przedstawionej publicznie w formie referatu; udział w dyskusji po prezentacji i obrona swojej propozycji interpretacyjnej.